W symbolicznym grobie...

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2. Ludwika z Fronców Mroczkowska,70 lat,  zm. 16. 07. 1913 r, w Brzesku Nowym (tamże pochowana)
3.Orientacyjna data wykonania: 1913 r.
4. Wmurowana w podstawę nad tablicą
5. Typ fotografii: portret/popiersie

W Kwaterze Legionistów

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu, Kwatera Legionistów
2. Legionista Polski Józef Skowroński, zm. 30.10.1919 r.
3. Porcelanka wykonana współcześnie (widoczny raster)
4.Porcelanka wkomponowana w płytę na nagrobku ziemnym
5.Typ fotografii: portret siedzący
6. Uwagi: Józef Skowroński (?-1896-03.11.1919) urodził się w Sobieszycach na Wołyniu, ułan 11 Pułku Ułanów, zmarł w szpitalu wojskowym w Radomiu na zapalenie opłucnej w wyniku odniesionej rany postrzałowej. (por.:Janusz wieczorek, Legiony to... Radomianie na drodze do niepodległości w latach 1914-1920, Radom 2015)
Jedna z trzech, najciekawsza porcelanka w Kwaterze Legionistów

Pan fotograf zrobi pstryk...

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2. Gienio Gawroński, żył 5 lat, zm. 5.04.1920 r.
3. Orientacyjna data wykonania porcelanki: 1920 r.
4.Wkomponowana w podstawę płaskorzeźby na steli
5.Typ fotografii: portret całościowy w atelier

Nigdy się nie dowiemy, w co była ubrana...

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2. Elżbieta Pawlińska, 24 lata, zm. 29.03.1911 r.
3. Orientacyjna data wykonania: 1911 r.
4. Wkomponowana w tablicę na postumencie
5.Typ fotografii: portret/popiersie

Nie doczekała zakończenia roku...

1.Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2.Halina Pawłowiczówna, 19 lat. zm. 06.04.1930 r.
3.Orientacyjna data wykonania: 1930 r.
4.Wmurowana w tablicę, wysoko ponad linią wzroku, co utrudnia wykonanie reprodukcji
5.Typ fotografii: portret/popiersie
6.Uwagi: wkomponowany napis: Uczennica VII kl. Gimnazjum im M. Konopnickiej w Radomiu. Sposób wkomponowania napisu przypomina wycinek szkolnego tableau

Rozsypuje się jak puzzle...

1.Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2.Michał Czesław Cibor, 26 lat, zm. 19.05.1935 r.
3.Orientacyjna data wykonania porcelanki: 1935 r.
4.Wmurowana w tablicę na nagrobku ziemnym
5.Typ fotografii: portret/popiersie
6.Uwagi: Od porcelanki odpadają kolejne fragmenty, lada chwila rozsypie się zupełnie.

Mirunia

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2. Mirunia Nałęcz-Janowska, 12 lat, zm, 7.08.1937 r.
3. Orientacyjna data wykonania: 1937 r.
4. Wmurowana w tablicę
5. Typ fotografii: portret/popiersie, fotografia szkolna

Najstarsza fotografia dziecka na radomskim cmentarzu

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2. Irenka Malinowska, żyła lat 4 i 4 mieś., zmarła 15 grudnia 1900 roku
3. Orientacyjna data wykonania porcelanki: 1900 rok, choć mogła zostać zrobiona i wmurowana po 1911 roku (wówczas zmarła kobieta pochowana w tym samym grobowcu, mająca podobnie wkomponowaną porcelankę).
4. Porcelanka wkomponowana w tablicę
5. Typ fotografii: portret/popiersie
6.Uwagi: najstarsza porcelanka dziecka na radomskim cmentarzu 

Zostały tylko usta...

1. Cmentarz Rzymskokatolicki przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu
2. brak tablicy z danymi 
3. brak tablicy z danymi - na radomskim cmentarzu odnalazłam dwa podobne nagrobki z lat 1926 i 1934, są jednak w znacznie lepszym stanie zachowania
4. Porcelanka wkomponowana w kamień nad tablicą (prawdopodobnie to tylko część nagrobka)
5. Typ fotografii: portret/popiersie
6. Uwagi: pod miejscem, w którym była tablica, wmurowana pozioma porcelanka, całkowicie wytarta: mogła być na niej albo fotografia post mortem dorosłego lub dziecka, albo wspólna fotografia małżeństwa

METODOLOGIA OPISU

Publikowanie rozpoczynam od porcelanek odnalezionych na Cmentarzu Rzymskokatolickim w Radomiu. Chciałabym zinwentaryzować przedwojenne fotografie radomskiego cmentarza, bo Radom to moje rodzinne miasto. W następnej kolejności na blogu pojawią się porcelanki z kolejnych cmentarzy, które zwiedzałam.

Publikowanie:

Każda porcelanka będzie umieszczona w osobnym poście. Nawet jeśli na jednym nagrobku znajduje się kilka porcelanek, zostaną rozdzielone i osobno otagowane etykietami, aby ułatwić potem wyodrębnianie poszczególnych grup. W niektórych przypadkach decyduję się na umieszczenie grupy porcelanek z jednego nagrobka - przeważają w tych wyborach względy emocjonalne. 


Na blogu pojawią się następujące grupy fotografii:

• przedwojenne porcelanki i fotografie za szkłem, wartościowe nie tylko ze względu na same zreprodukowane fotografie, ale i podłoże;
• porcelanki wykonane od 1945 roku do dzisiaj, jeśli zostały na nich utrwalone fotografie przedwojenne, a także fotografie o wartości dokumentalnej;
• porcelanki wykonane od 1945 roku do dzisiaj, jeśli fotografie mają duży ładunek emocjonalny;
• porcelanki z ostatnich trzydziestu lat - jeśli fotografia bardzo się zniszczyła. Ta grupa poddana zostanie jednak selekcji;
• porcelanki na tablicach epitafijnych w kościołach i na terenie kościołów.

Porcelanki  są opisywane według następujących kryteriów:

1. Pełna nazwa cmentarza 

2. Imię, nazwisko i data śmierci osoby na fotografii (jeśli jest możliwa do                        identyfikacji) - spisana z tablicy epitafijnej z uwzględnieniem oryginalnej ortografii      (poszczególne części epitafium oddzielam przecinkami).

3. Datowanie porcelanki - przyjmuję, że data wykonania porcelanki jest tożsama z datą śmierci osoby na niej przedstawionej - jest to jednak duże uproszczenie; nagrobki stawiane były często znacznie później, w większości przypadków (chyba że pozwalają na to np. sygnatury) nie ma możliwości wskazania dokładnej daty rocznej. Czasami swoistą podpowiedzią mogą stać się np. daty śmierci i porcelanki innych osób pochowanych  w tym samym grobie, rodzaj kamienia itp. Wymaga to jednak ogromnej wiedzy, której nie posiadam, a to, co wiem, pochodzi głównie z obserwacji samego materiału, stąd duże ryzyko błędu. Jeżeli mam wątpliwości lub - odwrotnie - pewność, że dana porcelanka została wykonana w późniejszym czasie - zaznaczam to właśnie w tym miejscu. 

4.  Sposób i miejsce wkomponowania porcelanki

5. Typ fotografii wykorzystanej do reprodukcji (np. portret całościowy, post                   mortem, fotografia z I Komunii Świętej) 
6. Uwagi: sygnatury, dodatkowe informacje, kształt i format (tylko wówczas, gdy poważnie odbiega od standardowego formatu porcelanki owalnej, w większości przypadków - szczególnie jeśli chodzi o stare nagrobki - nie ma możliwości dokonania pomiarów).

Problemy:

Najczęstszym problemem jest - jak pisałam powyżej - datowanie. Czasami nie wystarczy przyjrzenie się porcelance, sposobowi jej umocowania czy miejscu jej wkomponowania. Trzeba ją dotknąć, ocenić fakturę... a to nie zawsze jest możliwe. 

Fotografowanie porcelanek nie jest także łatwe z technicznego punktu widzenia: nietypowe usytuowania, często wysoko ponad linią wzroku, nierzadko utrudniają lub nawet uniemożliwiają mi fotograficzną dokumentację sprzętem, jaki mam do dyspozycji. Na szczęście nie o poprawność fotograficzną chodzi na tym blogu, dlatego znajdą się na nim także mniej udane technicznie reprodukcje.

Poważny problem rodzą także porcelanki, na których widać warstwę malarską. Oznaczam je kategoriami: z portretu malowanego oraz porcelanka malowana. Pierwsza kategoria: "z portretu malowanego" - to grupa tych porcelanek, na których zreprodukowano monidła oraz wszelkie portrety malowane (a nie fotograficzne). Druga: "porcelanka malowana" - to grupa porcelanek, które były podmalowane już po naniesieniu na porcelanę warstwy z obrazem fotograficznym. Wystarczy jednak przyjrzeć się przykładom z obu tych grup, alby szybko zdać sobie sprawę, w jak wielu przypadkach ciężko odróżnić, na jakim etapie warstwa malarska została faktycznie naniesiona i do których kategorii wobec tego należą.

BIBLIOGRAFIA

W tym poście będę zamieszczała linki do wartościowych informacji, artykułów             i galerii. Post będzie stale uzupełniany w miarę odnajdywania nowych źródeł.

BIBLIOGRAFIA:

• Krzysztof Kubiak, Wokół fotografii nagrobnej, "Polska Sztuka Ludowa - Konteksty" 1986, tom 40, z. 1-2. Artykuł udostępniony w Bibliotece Cyfrowej Polskiego Instytutu Antropologii:http://w.cyfrowaetnografia.pl/dlibra/docmetadata?id=3042&from=pubindex&dirids=17&lp=4752
• Wanda Mossakowska, O wczesnej warszawskiej fotoceramice i Józefie Rodziewiczównie - zapomnianej malarce porcelany, "Almanach Muzealny" 6, 2010 r., tekst udostępniony przez Muzeum Historii Polski: http://mazowsze.hist.pl/37/Almanach_Muzealny/890/2010/34158/
• Ewa Nowak, Józefa Rodziewicz-Rychard (1858-1926), malarka porcelany, autorka fotografii nagrobnych, zachowanych na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, Artifex, nr 11, 2009: http://artifex.uksw.edu.pl/artifex/numery/artifex_11.pdf 
• Marta Wiktoria Trojanowska, Porcelanki nagrobne z lat 1896-1945 na Cmentarzu Rzymskokatoickim przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu - próba systematyki, "Radomskie Studia Humanistyczne" 2017, t. IV, s. 65-76.
• Marta Wiktoria Trojanowska, Miały trwać wiecznie... Porcelanowe portrety nagrobne osób zmarłych w latach 1896-1945  pochowanych na Cmentarzu Rzymskokatolickim przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu, Radom 2018
• Miały być wiecznotrwałe (rozmowa), "Kultura Pogrzebu" 2018, nr 10, s. 16-22.
• Marta Wiktoria Trojanowska, Możliwości odzyskiwania obrazu na porcelanowych portretach nagrobnych na przykładzie fotografii z Cmentarza Rzymskokatolickiego przy ul. B. Limanowskiego w Radomiu, "Arte Fakty", Rocznik Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, t. 1, 2021, s. 40-45.
• Informacje o pracy Ewy Nowak (inwentaryzacja powązkowskich porcelanek):https://apd.uksw.edu.pl/diplomas/6252/ 
• Marta Trojanowska Najstarsze porcelanowe portrety nagrobne na Cmentarzu Prawosławnym w Radomiu https://hnwu2l.webwavecms.com/artykuly-r-m-porcelanki?wwShowPage=d7f2017188cb2c28c65140eb3b1e381fee7c2b20066e1849da90ff0ee35181e7&fbclid=IwAR3zX85qJSEAqG9Xbo-G41tG14znq12vv8obMxFuz_FVmlkYll-gJDoLZPE
• Fotografia nagrobna – problematyka zagadnienia na przykładzie cmentarzy dawnego powiatu tarnopolskiego https://fragile.net.pl/home/fotografia-nagrobna-problematyka-zagadnienia-na-przykladzie-cmentarzy-dawnego-powiatu-tarnopolskiego/?fbclid=IwAR3P3dK5RbRXeRN3iJkJ9yGUKVs9NQnS8GEE3rCsaR4YtHJw4d8Mrorv5DM
• Krótko o historii fotoceramiki i technologii produkcji: http://cmentarze.lebork.pl/index.php/pl/ciekawostki/173-tabliczki-porcelanowe
• http://www.rodowod.com.pl/porcelanki.html
• https://kulturaupodstaw.pl/porcelanki-portrety-z-zaswiatow/?fbclid=IwAR2URK5jCiZG0EkumtImDJqi03MYzSEEJ7Td1T9tl6uTrnuu5UsEkNkfP7o

WARTOŚCIOWE GALERIE i FORA INTERNETOWE :

• http://sowa.website.pl/cpg_cmentarium/index.php?cat=6
• http://www.werttrew.fora.pl/ciekawostki-z-i-o-warszawie,82/cmentarne-porcelanki,5428-15.html
• http://fotoforum.gazeta.pl/k/porcelanki.html
• https://www.facebook.com/groups/1215236245184020/
• https://miastarytm.pl/warszawa-portrety-rosjan-z-cmentarza-prawoslawnego/
• https://miastarytm.pl/warszawa-cmentarz-na-brodnie-porcelanowe-wizerunki/
• http://www.kotwice-pamieci.cba.pl/porc/index.html
• http://fotoporcelanki.cba.pl/

INNE:

• https://www.youtube.com/watch?v=jouIQFbF6vc - wykład Jacka Dehnela o fotografiach post mortem
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Fotoceramika
• http://www.zyciekalisza.pl/index.php?str=82&id=179502
• o lubelskim zakładzie Renaty Sarnowskiej: http://biblioteka.teatrnn.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=91721&dirids=1
• http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,22575551,fotografie-trwalsze-niz-zyciorysy.html
• Film o działaniach wokół cmentarza ewangelicko-augsburskiego w Warszawie: https://www.youtube.com/watch?v=dpbCm9isjio
• Reportaż o wystawie Waldemara Dowejki: https://wilno.tvp.pl/51062938/wernisaz-waldemara-dowejki

DLACZEGO BLOG O PORCELANKACH NAGROBNYCH

Nazwa bloga "Miały być wiecznotrwale" - została (wraz z oryginalną ortografią) zaczerpnięta z reklamy prasowej przedwojennego zakładu fotograficznego Stefana Webera. Fotografje wiecznotrwałe wykonywa zakład fotograficzny na porcelanie - ogłaszał dumnie Weber. Po latach już wiemy, że nie udało mu się oszukać czasu. Strzępków tego czasu szukam w cmentarnych alejkach, dokumentując szczególnie te fotografie nagrobne, które uległy już poważnemu rozpadowi. Szukam w nich tego, czego nie mogę już zobaczyć...

W 2012 roku w Ośrodku Kultury i Sztuki "Resursa Obywatelska" przygotowałam ekspozycję, na którą składały się fotograficzne reprodukcje dwudziestu czterech przedwojennych porcelanek z cmentarza radomskiego, powiększone do rozmiaru 30x40 i ułożone w kolejności od najlepiej zachowanych do tych, które powoli zacierają się, kruszą, rozsypują jak puzzle według sobie tylko znanej logiki. Wybrałam te twarze spośród kilkuset, odarłam z nazwisk, zawodów, funkcji i dat otwierających i zamykających życie. Bo nie tablice, nie informacje miały mówić, ale właśnie twarze; popękane, zadrapane, ze spokojem i pokorą znikające z porcelany. Wybrakowane, oszpecone czasem. Makabryczne, smutne dzieła sztuki... Właśnie tym są dla mnie stare porcelanki - cmentarnymi, fascynującymi dziełami sztuki, wciąż formowanymi przez upływ czasu. 

Po kilku latach od tej wystawy, zachęcona przez wyjątkowego, niezwykle wrażliwego i mądrego człowieka, chciałabym uczynić rzecz odwrotną. Przywrócić tym zniszczonym twarzom imiona, nazwiska, daty narodzin i śmierci. Ocalić, poukładać, posegregować. Oczywiście nie łudzę się, że uda mi się udokumentować na tyle reprezentacyjną grupę (musiałyby to być przecież porcelanki ze wszystkich regionów, a nie mam (bo i mało kto ma w pojedynkę) zwykłej fizycznej możliwości dokonać inwentaryzacji w całej Polsce. Chciałabym jednak udostępnić te, które już udało mi się udokumentować - wierząc, być może naiwnie, że w ten sposób ocalę najstarsze, a tymi najpiękniejszymi wzbudzę kilka refleksji, których unikamy na co dzień, zdominowani przez życie. Dlatego szczególną uwagę poświęcę najstarszym porcelankom i medalionom, ale wśród nich znajdzie się także miejsce dla współczesnych - jeśli tylko przedstawiają jakąś wartość dla historii fotografii lub niosą duży ładunek emocjonalny. Bo nagrobne fotografie to paradoksalnie nie świadectwo śmierci - ale życia: regionu, miasta, rodziny i tych wszystkich, po których pozostały kości i biel porcelany... 

*

Być może ktoś rozpozna wśród tych najstarszych, najbardziej zniszczonych porcelanek i medalionów fotografie, które posłużyły za reprodukcje. Może ktoś posiada te okrutnie potraktowane przez czas i kruchą materię twarze w swoich rodzinnych albumach. Internet wielki jest, a świat mały. Jeśli ktoś zidentyfikuje te fotografie - bardzo proszę o kontakt.